ویژگی های عصر امام خمینی(ره)

عصر امام خمینی، قطعه ای نورانی از تاریخ بشر است که از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است. در این جا به پاره ای از آن ها اشاره می کنیم:

الف- تجدید حیات دینی و معنوی انسان معاصر

موهبت آسمانی انقلاب عظیم اسلامی که در حقیقت سرآغاز عصر جدیدی در حیات بشری گردید مبدأ زمانی تجدید هویت معنوی و دینی و اسلامی انسان معاصر محسوب می گردد، چنان که مقام معظم رهبری فرمودند:

«انقلاب اسلامی هویت اسلامی را در دنیای اسلام و هویت معنوی را در کل جهان زنده کرد.»(1)

تحلیل گران زیادی به مانند رهبر حکیم انقلاب بر این اعتقادند که تجدید حیات معنوی و دینی بشر «با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران آغاز شده است و به این لحاظ دهه شصت را باید اولین دهه از این تجدید عهد محسوب داشت.»(2)

به همین جهت باید گفت:

اگر بنا باشد تاریخی را برای احیای هویت دینی (در جهان معاصر) در نظر بگیریم آن تاریخ 1979 میلادی است؛ یعنی مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی ایران که خیزش عظیمی را برای تفکرات دینی در تمام ادیان به وجود آورده است.

آخرین آمارها در مورد احیای تفکر دینی که در سال 1990 م صورت پذیرفته نشان می دهد که تقریباً 70% مردم اروپا احساس دینداری می کنند. در تمام ادیان از هندوئیسم گرفته تا بودیسم و ... و انواع فرقه های مسیحیت همه از یک نوع بازگشت به تفکر دینی خبر می دهند و انقلاب اسلامی ایران موجب احیای تفکر دینی در جهان گشت. (3)

صاحب نظران زیادی بر این اعتقادند که تاثیرات انقلاب اسلامی بر تجدید حیات هویت دینی بشر بسیار عمیق می باشد. دکتر سعید محمدالشهابی سردبیر مجله معروف پرتیراژ العالم در این باره می گوید:

«انقلاب اسلامی ایران نه تنها در جامعه اسلامی بلکه در اکثر جوامع تاثیر اساسی بنیادی داشته است. بی شک طی بیست سال گذشته هیچ حرکتی به اندازه انقلاب ایران نتوانست بر جامعه بشری تاثیرگذار باشد، دین نقش اساسی و حیاتی در اجتماع دارد و انقلاب اسلامی این نور را بر بشریت تاباند و روشنی بخشید.»

اگر بنا باشد تاریخی را برای احیای هویت دینی (در جهان معاصر) در نظر بگیریم آن تاریخ 1979 میلادی است؛ یعنی مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی ایران که خیزش عظیمی را برای تفکرات دینی در تمام ادیان به وجود آورده است.

وی اضافه نمود:

«انقلاب اسلامی سبب شد تا روشنفکران و متفکرین ضرورت توجه به مسائل دینی و تاثیر آن بر وجدان بشریت و افکار سیاسی- اجتماعی را به خوبی مورد توجه قرار دهند. ما در عصر انقلاب اسلامی شاهد رجوع و تمسک مسلمین و غیرمسلمین به اهل دین شدیم.(4)

تاثیرات گسترده حضرت امام خمینی و انقلاب اسلامی بر حیات دینی و معنوی انسان معاصر، توجه تحلیل گران بین المللی را به شدت به خود جلب نموده است. شبکه اول تلویزیونی بی بی سی انگلیس در یکی از قسمت های مجموعه برنامه مستند خود به نام «قرن دوم» که به مناسبت نزدیک شدن قرن 21 تهیه کرده بود به بحث و بررسی پیرامون موضوع مورد اشاره پرداخته می گوید:

«آن چه در ایران در سال 1979 رخ داد نه تنها برای ایرانیان بلکه برای تمام ادیان جهانی نقطه عطفی که از بازگشت میلیون ها نفر در سراسر دنیا به اصول گرایی مذهبی خبر می دهد.»

به گفته این شبکه: «در سراسر جهان، پیروان دیگر ادیان مانند مسیحیت، یهودیت و هندو نیز به اصول گرایی مذهبی روی آوردند؛ حتی در ترکیه نیز که هفتاد سال قبل با مذهب وارد جنگ شده بود روند بازگشت به اصول اسلامی سرعت گرفته است.(5)

ب- بطلان نظریه های ضد دینی

در سال های متمادی پیش از انقلاب اسلامی «پیروزی نظریات مادی آن چنان حتمی به نظر می رسید که اندیشوران قرن هیجدهم مانند «بیل» و فلاسفه دائره المعارفی فرانسه به طور کلی، مکان و منزلتی برای دین در آینده قائل نبودند، به همین نحو در قرن نوزدهم فلسفه هایی پدید آمد که یا به طور کلی منکر دین می شد مانند فلسفه مارکس و یا خود مذهبی دروغین را جایگزین ادیان آسمانی می کرد.(6)

در قرن بیستم ماتریالیست های شرقی و غربی به بسط مبارزه علنی خود با دین و باورهای دینی در سطح جوامع پرداختند اما سیر تحولات تاریخی و وقوع انقلاب اسلامی ایران آن چنان شرایط موجود را در آخرین سال های قرن بیستم تغییر داد که نظریه پردازان بین المللی و جامعه شناسان ... با اعتراف به حیات مجدد دین در جوامع بشری به طرح نظریه «تجدید حیات دینی در قرن بستم» به عنوان یک نظریه معتبر علمی، طی سال های اخیر پرداخته اند؛ از آن جمله گیدنز، جامعه شناس مشهور انگلیسی، در فصلی از کتاب خود با عنوان پدیده نوزایی دینی می نویسد:

«در گذشته سه غول فکری جامعه شناسی یعنی «مارکس»، «دورکیم» و «ماکس وبر» با کم و بیش اختلافاتی فرآیند عمومی جهانی را به سمت سکولاریزیسیون و به حاشیه رفتن دین می دیدند ولی از آغاز دهه هشتاد و با انقلاب اسلامی ایران شاهد تحقق عکس این قضیه هستیم؛ یعنی فرآیند عمومی جهان روند معکوسی را آغاز و به سمت دینی شدن پیش می رود.» (7)

به بیان دیگر با وقوع معجزه انقلاب اسلامی به رهبری امام عظیم الشأن و گسترش خیره کننده حوزه نفوذ ادیان بزرگ الهی- به ویژه دین مبین اسلام- امروز دیگر تحلیل گران وقایع سیاسی و تحولات اجتماعی به خود جرأت انکار جایگاه رفیع دین در اجتماع بشری و پیش بینی انزوای آن را در آینده جهان معاصر نمی دهند بلکه با چرخشی 180 درجه ای از مواضع پیشینیان خود تصریح می نمایند:

«بازی قدرت جهانی که در دهه های آینده پدید خواهد آمد بدون در نظر گرفتن قدرت روزافزون اسلام، مذاهب کاتولیک و مذاهب دیگر قابل درک نیست. (8)

پیتر. ال. برگر (9) (Peter L Berger) از مشهورترین جامعه شناسان دینی و استاد دانشگاه بوستون (آمریکا) و مدیر موسسه مطالعات فرهنگ اقتصاد در این دانشگاه در این زمینه می نویسد:

«جهان امروز جهانی به شدت دینی است و نمی توان آن را چنان که بسیاری از تحلیلگران نوگرا (خواه از روی تفنن و خواه از روی یأس) اعلام کرده اند جهانی سکولار نامید.

... میل به دین همواره در بشر وجود داشته است و از میان بردن آن عملاً امری محال است. البته متفکران تندرو عصر روشنگری و اخلاف امروزی آن ها به چنین چیزی اندیشیده و می اندیشند، ولی تاکنون این میل از میان نرفته است.»

«آنان که از نقش دین در تحلیل مسائل جهان معاصر غفلت می ورزند، مرتکب خطای بزرگی می شوند.» (10)

ج- برائت جهانی از عقاید الحادی

با پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر بی اعتبار شدن مکاتب مادی و الحادی زمینه فروپاشی نظام های الحادی و تجدیدنظر تئوری پردازان این گونه نظام ها در عقاید مبنایی خود، فراهم گردید. چنان که با گذشت یک دهه از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از سران احزاب و نظام های کمونیستی و شخصیت های مارکسیست، با پشت پا زدن به عقاید باطل خود، از هرگونه عقیده ای که در تعارض مسلم با ایمان مذهبی، اعلام برائت نمودند.

برای نمونه، الکساندر زوگانف رهبر حزب کمونیست روسیه، در اظهارنظرهای صریح خود گفت:

«ما از افکاری که وجود خداوند را انکار می کند دست برداشته ایم.»(11)

فیدل کاسترو، رهبر قدرتمند یکی از مقاوم ترین نظام های کمونیستی در دنیا، با افتاخار اعلام می دارد:

«تا وقتی که خدا بخواهد اداره کشور را در دست خواهم داشت. ابتدا خواست و اراده خدا، و پس از آن خواست و اراده مردم بالاتر از هر چیزی است!»(12)

حشمت اوزال، شاعر برجسته و مارکسیست معاصر ترکیه نیز که سال ها به خاطر اعتقاداتش در زندان به سر برده، ضمن روی آوردن به اسلام اظهار داشت:

«اصلاً از اعتقادات جدیدم (اسلام) پشیمان نیستم، زیرا در زندان این فرصت را داشتم که ارزش اعتقادات خود را بیابم.»

وی می گوید:

«هموطنان من از گرسنگی ماوراء الطبیعه رنج می برند؛ گرسنگی که فقط با قرآن رفع می شود.» (13)

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم در گفت و گو با روزنامه فرانسوی فیگارو بعد از یادآوری این مطلب که «اجرای فرایض دینی در شوروی سابق بدون خطر نبوده اما مادرش او را در کلیسا غسل تعمید داده است» می گوید:

«من به نوبه خودم از این که به کلیسای ارتدوکس روسیه تعلق دارم افتخار می کنم. این تعلق مرا غنی می کند و یک ارتباط شخصی با ملتم و فرهنگش به وجود می آورد.» (14)

د- احیای فکر دینی در میان سیاستمداران

امروزه بر اثر قیام امام خمینی (ره) بار دیگر ارزش های دینی در کانون توجهات جهانی قرار گرفته است، تا آن جا که حتی بسیاری از سران کشورها و دولت ها در شرق و غرب عالم با همسو دیدن فضای حاکم بر دنیا و کشورهای خود با حرکت ولو آرام به سوی حقیقت دین و ... به تجلیل از دین و اعتقادهای دینی پرداخته اند، و دین به عنصری برای تحت تاثیر قرار دادن بسیاری از سیاست های جاری دولت های جهان مبدل گشته است.

نیکلای چرون از سیاست مداران معروف و رئیس حزب ملی لیبرال دموکراتیک رومانی در دیدار با سفیر جمهوری اسلامی در این کشور با بیان این مطلب که «انقلاب اسلامی پدیده ای بی نظیر در تاریخ است» اظهار داشت:

«انقلاب اسلامی ایران هدف مهمی چون احیای ارزش های دینی در جامعه را دارد و رومانی امروز نیاز مبرم به احیای ارزش های دینی داشته و ما خواهان بهره گیری از تجربیات ایران هستیم.»(15)

دکتر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل، با نقل خاطره ای در این باره اظهار می دارد:

«من یک موقعی با آقای لخ والسا رئیس جمهور لهستان و رهبر قبلی جنبش همبستگی ملاقاتی داشتم و این در زمانی بود که او رئیس جمهور شده بود، ایشان به من می گفت:

«انقلاب شما روی ما هم اثر گذاشت و ما خوشحالیم از این که در کشور شما یک انقلاب بر اساس دین صورت گرفته است. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای فکری دینی حتی در سطح حکومت ها شد؛ ولو در کشورهای مسیحی.»(16)

هـ) حیات مجدد دین و اعترافات غربی ها

پیروزی انقلاب اسلامی در عرصه های مختلف و رجعت دوباره بشر معاصر به باورهای دینی تحلیل گران غرب را به بیان اعترافات صریحی در خصوص غفلت قدرت های جهانی از پتانسیل عظیم دین واداشته است.

دانیل پاپیز ((Daniel Pipes رئیس انجمن سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در کنفرانسی در اسلامبول ترکیه گفت:

«باید اعتراف کنیم که بیش از پیروزی انقلاب اسلامی ما برای افکار دینی و مذهبی هیچ جایی باز نکرده بودیم ولی از این پس برای ما آمریکایی ها ضروری است که زمینه ای جهت مطالعه و تحقیق پیرامون مذهب فراهم آوریم.» (17)

سخنان بری رابین از روزنامه نگاران معروف غربی (و نویسنده مقاله اسلام نرمال) در جلسه روزنامه نگاران معروف غربی در شهر بروکسل، وجه دیگری از واقعیت مورد اشاره ما می باشد، وی در این جلسه گفت:

«واشنگتن در سال های گذشته اهمیت دین در ارتباطات سیاسی و دیپلماسی را درک نکرده بود و این مسئله مشکلات فراوانی را برای ما آمریکایی ها به وجود آورد که برای واشنگتن گران تام شد.»

رابین افزود:

«اگر بخواهیم در آینده با این مشکلات مواجه نباشیم باید این مطلب را بپذیریم و آن را درک کنیم که دین یک واقعیت اساسی و زیربنایی جوامع بشری است.»(18)

به واسطه شرایط جدید جهانی و تاثیرات رو به افزایش دین در جهان معاصر «بعد از انقلاب اسلامی تحولی عظیم در ارزیابی دین در آمریکا به وجود آمده است؛ به طوری که امروز دین در همه مجامع (علمی، فرهنگی و سیاسی و ...) مورد بحث است.»(19) و تحقیقات متنوعی در این باره به صورت مداوم صورت می پذیرد چنان که:

«پنج سال پیش در آمریکا مسئله اصول گرایی دینی در جهان را بررسی کردند و پنج کتاب مختلف از ادیان متفاوت (اسلام، مسیحیت، یهود و ...) در خصوص آن منتشر کردند و جالب این که همه کتب یاد شده مسئله ریشه دار بودن دین و اعتقادات در جامعه را بررسی و مورد توجه قرار داده اند.»(20)

در هر حال نقش اساسی انقلاب اسلامی در این خصوص، غیرقابل انکار بوده و «این موارد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی وجود نداشت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نمودار شد».(21)

چنان که نویسنده و تحلیل گر روزنامه تایمز چاپ لندن می نویسد:

«... در پاییز 1357 دنیای غرب به دلیل انقلاب ایران بار دیگر اسلام را کشف کرد... و ما غربی ها خیلی زود فهمیدیم که الله اکبر به معنای خدا بزرگ تر است، می باشد.»(22)

و- افزایش تلاش جهانی برای آشنایی با اسلام

در عصر امام خمینی، اشتیاق وصف ناپذیری از سوی شخصیت ها و مجامع علمی و تحقیقاتی جهان برای شناخت ابعاد مختلف اسلام و نیز تلاش برای شناسایی مقوله دین و دیگر ادیان الهی، ظهور یافته است.(23)

گرچه تلاش های وسیعی که امروزه در جهت شناخت بیش از پیش اسلام از سوی ملت ها و دولت ها و موسسه های تحقیقاتی و ... مصروف می گردد، هر کدام اغراض خاص خود را تعقیقب می کند اما نکته این جاست که این تلاش ها به هر جهت، بخشی از تاثیرات شگرفت انقلاب الهی و یکی از ویژگی های عصر جدیدی است که با قیام خالصانه روح خدا- خمینی کبیر(ره)- آغاز گردید.

انقلاب شما روی ما هم اثر گذاشت و ما خوشحالیم از این که در کشور شما یک انقلاب بر اساس دین صورت گرفته است. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای فکری دینی حتی در سطح حکومت ها شد؛ ولو در کشورهای مسیحی.

به عنوان نمونه می توان اشاره کرد که: «در بیست سال گذشته اسلام شناسی در آمریکا فقط در بعضی از دانشگاه های بزرگ تدریس می شد ولی در حال حاضر تمام دانشگاه های کوچک و بزرگ درس اسلام شناسی دارند و این نشان دهنده تاثیر انقلاب اسلامی ایران است.»(24)

توشیو کوردا محقق و تازه مسلمان ژاپنی هم در همین زمینه می گوید:

«قبل از انقلاب اسلامی ایران هر کتابی که با عنوان و محتوای اسلامی در ژاپن چاپ می شد دارای تیتراژی کمتر از هزار نسخه بود. الحمدالله بعد از پیروزی انقلاب کتاب های اسلامی در ژاپن رو به گسترش رفته است.»

وی اضافه نمود:

«مدتی پیش کتابی در مورد روح و معنویت اسلام به زبان ژاپنی نوشتم که در عرض یک ماه بیش از بیست هزار نسخه آن به فروش رفت.»(25)

«در کره جنوبی نیز کتاب های مربوط به اسلام، سالانه بیش از یکصد هزار جلد به فروش می رسد؛ محمد اوزاکپ رئیس بنیاد فرهنگی (Afifinity Intercultural) (تقریب بین فرهنگ ها) استرالیا هم در این خصوص می گوید: در استرالیا مردم گروه گروه به مساجد می آیند و در مورد اسلام سوال و تحقیق می کنند.»(26)

ز- آهنگ عزیمت انسان به قلمرو تاریخی دیگر

امام خمینی(ره) با پایه گذاری و هدایت انقلاب عظیم اسلامی، دگرگونی بزرگ تری را در عرصه حیات بشری رقم زدند و عصر جدیدی را به وجود آوردند.

عصری که در آن رویکرد گسترده و بی سابقه ای به حوزه معارف توحیدی و دینی برای بازخوانی مجدد مفاهیمی آغاز گردید که نقش اساسی در شکل دهی به حیات معنوی و مادی بشر دارند.

گویا انسان سرخورده از آرزوهای بی حد و حصر مادی، برای ورود به ساحت جدیدی از حیات تاریخی خود آماده می گردد.

بسیاری از صاحب نظران بین المللی به این واقعیت اذعان دارند که «سال های پایانی قرن بیستم حرکت های مذهبی شکل دیگری به خود گرفت و دین با ارائه مجدد پیام های مذهبی و دگرگون سازی ساختار مذهبی وارد میدان شده است.»(27)

به واقع می توان گفت: «بشر کنونی همه امیدش به دین و معنویت است، و بشر سرش به دیوار خورده، بازگشته خود را بیابد، غرب هم همه امیدش الان به دین است، پوپر و امثال او یعنی پوزیتیوریست ها که پشت به دین کرده اند پنبه غفلت در گوششان است. به وضع معاصر غرب نظری بیندازد: غالب متفکران معاصر چه اهل دین و چه غیر اهل دین توضیحاتی راجع به دین و معنویت دارند.»(28)

بحران همه جانبه دنیای مدرن بشر معاصر را در مخمصه پیچیده ای قرار داده است، و انسان عصر جدید آمال متعالی و معنوی خود را در غوغای نفس گیر ماده پرستی، از دست رفته می بیند از همین روست که انسان آهنگ عزیمت به قلمرو تاریخی دیگری را دارد.

«گفته اند- و شاید هم نه بی دلیل- که همه اصول نوآورانه عصر جدید اکنون خود در وضعیت بحرانی قرار گرفته اند، و در تایید این نظر دلایلی چند وجود دارد که نشان می دهد انسان اروپایی مشغول جمع کردن خیمه و خرگاه خویش از سرزمین نوینی است که طی سیصد سال گذشته در آن رحل اقامت افکنده بود، این انسان آهنگ عزیمت به قلمرو تاریخی و شیوه زیستی دیگری دارد.»(29)

 

پی نوشت:

1- در دیدار وزیر امور خارجه و نمایندگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران در خارج کشور با معظم له، 25/5/78

2- سید مرتضی آوینی، آغازی بر یک پایان، ص 36

3- پروفسور محمدحسین هدی، اندیشمند مسلمان مقیم اتریش، در مصاحبه با روزنامه کیهان، 25 و 29/11/76

4- روزنامه کیهان 15/11/75

5- فصل نامه حضور، شماره 19، به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/11/75

6- دکتر سید حسین نصر، محمد خاتم پیامبران(ص)، ج1، ص9

7- آنتونی گیدنز، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، ص 75

8- الوین تافلر، تغییر ماهیت قدرت، ص 659

9- افکار وی در میان اندیشمندان حوزه اجتماعی جایگاه ویژه ای دارد. او کتاب های متعددی در زمینه تئوری جامعه شناختی، جامعه شناسی دین و توسعه جهان سم به رشته تحریر درآورده است که به ده ها زبان در کشورهای مختلف جهان ترجمه و منتشر گردیده است. از جمله: عظمتی در آینده: اعتقاد در عصر خوش باوری (1993)- خنده آزاد(1997).

10- پیتر. ال. برگر، افول سکولاریزم، دین خیزش گر و سیاست جهانی، ترجمه افشار امیری، ص 25، 29، 33

11- روزنامه ابرار، 24/10/74

12- روزنامه جمهوری اسلامی، 11/6/77

13- همان، 16/1/69 به نقل از روزنامه های تانئا، چاپ آتن، یونان

14- روزنامه کیهان، 9/8/79

 15- روزنامه جمهوری اسلامی، 29/2/75

 16- در مصاحبه با روزنامه کیهان، 17/11/78

17- روزنامه جمهوری اسلامی، 20/9/68، به نقل از مجله العالم

18- جراید، 15/1/69

19- دکتر عبدالعزیز سادشادنیا، از اساتید دانشگاه ویرجینیای آمریکا، سخنرانی در کنگره بین المللی امام خمینی(ره) و احیای تفکر دینی، روزنامه جمهوری اسلامی، 13/3/76

20- دکتر سعید محمد الشهابی، سردبیر مجله العالم، روزنامه کیهان، 15/11/75

21- روابط عمومی سازمان بهزیستی مازندران، امام و انقلاب در آیینه اندیشه جهان، ص 71و 72

22- دکتر عبدالعزیز شاشادنیا، از اساتید دانشگاه ویرجینیای آمریکا، روزنامه جمهوری اسلامی، 13/3/76

23- در مصاحبه با روزنامه کیهان 11/9/78

24- روزنامه ینی شفق، 21/9/80، ماهنامه غرب در آئینه فرهنگ (سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) بهمن 80، ش 16

25- ژیل کپل، اراده خداوند، ترجمه عباس آگاهی، ص 11

26- دکتر رضا داوری، کیهان، 20/5/69

27- خوسو آرتگای ای گاست، انسان و بحران، ترجمه احمد تدین، ص3